Endoprotezoplastyka całkowita stawu kolanowego (alloplastyka, wymiana stawu kolanowego) to operacja ortopedyczna polegająca na wszczepieniu sztucznych elementów, zastępujących uszkodzone powierzchnie tworzące staw kolanowy. Operacja jest wykonywana u osób, u których dochodzi do znacznego zniszczenia stawu w przebiegu zmian zwyrodnieniowych, a ból wynikający z tego uszkodzenia nie reaguje na inne metody leczenia nieoperacyjnego i chirurgicznego. Celem operacji wszczepienia sztucznego stawu jest przede wszystkim zniesienie bólu, eliminacja przykurczu mięśni, poprawa siły mięśniowej, a przez to – stopniowe odzyskanie sprawności ruchowej.
Przed operacją
Przed operacją należy przygotować samego siebie oraz najbliższych do pobytu w szpitalu i okresu rekonwalescencji poszpitalnej. Pobyt potrwa od kilku do kilkunastu dni, zależnie od stanu ogólnego chorego, jego samopoczucia, postępów rehabilitacyjnych i możliwych problemów wymagających dodatkowego leczenia. Okres rekonwalescencji trwa od 3 do 12 miesięcy.
Operacja
Operacja jest wykonywana w znieczuleniu regionalnym (znieczulenie dolnej połowy ciała) lub ogólnym. Dzięki znieczuleniu pacjent nie odczuwa bólu w czasie i po operacji. Szczegóły dotyczące znieczulenia należy omówić z anestezjologiem. Po sterylnym przygotowaniu, chirurg nacina skórę w okolicy kolana i odsłania staw. Następnie usuwa uszkodzone tkanki i przycina w odpowiedni sposób koniec kości udowej i piszczelowej. Na przyciętych końcach obu kości mocuje na cemencie chirurgicznym elementy endoprotezy z metali szlachetnych. Pomiędzy nimi osadzana jest wkładka (rodzaj amortyzatora) ze specjalnego tworzywa sztucznego. Elementy te pozostają w kolanie na stałe. Następnie dokonywana jest ocena ruchomości i stabilności stawu i w razie konieczności dokonywane są odpowiednie korekty. Pod koniec operacji następuje wyrównanie powierzchni rzepki, zamocowanie drenu i zeszycie rany operacyjnej. Dren jest utrzymywany do 48 godzin – należy unikać zginania stawu do momentu usunięcia drenu.
Po operacji
Po operacji wdrażany jest specjalny program postępowania lekarsko – pielęgniarsko – rehabilitacyjnego, którego celem jest stopniowe odzyskiwanie sprawności ogólnej przez pacjenta i przygotowanie go do właściwego wykorzystania endoprotezy. Obejmuje on stosowanie leków przeciwbólowych, przeciwbakteryjnych i przeciwzakrzepowych, wdrażana jest fizykoterapia, ćwiczenia, pionizacja, następuje nauka chodu i korzystania z kul łokciowych, pończoch przeciwżylakowych itp.
Zabieg operacyjny wykonywany jest z zachowaniem najwyższych, rygorystycznie przestrzeganych standardów bezpieczeństwa, niemniej jednak nie jest możliwe zapewnienie bezpieczeństwa na poziomie 100%. Wszystkie badania oraz własne doświadczenie wskazuje, że chociaż endoprotezoplastyka jest skuteczną i bezpieczną procedurą, a liczba zadowolonych pacjentów jest bardzo wysoka, to po operacji może dojść do wystąpienia
powikłań.
Pewne problemy występujące po operacji, choć czasem postrzegane jako powikłanie, nie są nimi z medycznego puntu widzenia. Należą tu m.in: nudności i wymioty, bóle głowy, złe samopoczucie, zaburzenia świadomości, krwiaki podskórne, konieczność przetaczania krwi (istnieje możliwość przetoczenia krwi własnej), gorączka utrzymująca się do kilku dni po operacji, umiarkowany obrzęk kolana i podudzia, opóźnienie w gojeniu rany, przejściowe zaburzenia czucia kończyny, utrzymujące się umiarkowane bóle w stawie, niepełne odzyskanie sprawności ruchowej czy niewielka zmiana długości kończyny (o ile
nieistotne z punktu widzenia czynności).
Powikłania – to zdarzenia potencjalnie wpływające na ogólny stan zdrowia w sposób chwilowy lub trwały i które mogą wymagać dodatkowej interwencji medycznej. Należą do nich m.in: niepożądana reakcja na leki/przetoczoną krew, zaburzenia rytmu serca, spadki ciśnienia, wstrząs, zawał serca, udar, choroba zakrzepowo-zatorowa, infekcja powierzchowna i głęboka, zaburzenia oddechowe, jelitowo – żołądkowe, uszkodzenie naczyń i nerwów, zwichnięcie endoprotezy, złamanie, przykurcz stawu i inne. Zgon jest zjawiskiem niezmiernie rzadkim. Ogółem około 1% operowanych doświadcza powikłania wymagającego dodatkowego postępowania, ale nawet w przypadku wystąpienia, większość udaje się pomyślnie wyleczyć. Choroby występujące uprzednio u pacjenta mogą podwyższać ryzyko wystąpienia dodatkowych zaburzeń.
Z czasem (w okresie kilku/kilkunastu lat), nawet pomimo przestrzegania zaleceń i najlepszej techniki operacyjnej może dojść do stopniowego, powolnego obluzowania elementów endoprotezy, wymagającego ponownej operacji celem jej wymiany. Obluzowanie takie nie jest powikłaniem, a raczej konsekwencją wszczepienia sztucznego elementu w żywy, funkcjonujący organizm i dotyczy ok. 7% pacjentów w okresie 20 lat po
operacji.
Po wypisie
Po wypisie ze szpitala następuje okres rekonwalescencji, który dzieli się na trzy etapy: wczesny – do 6 tygodnia, średni – do 3 miesięcy i późny – do 1 roku po zabiegu. W tym okresie mogą występować dolegliwości w okolicy operowanego kolana – bóle, obrzęki, zaczerwienienie czy ucieplenie, budzące niepokój chorego, ale najczęściej niewymagające postępowania chirurgicznego. Pacjent jest zobowiązany do przestrzegania zaleceń lekarskich, pielęgnacyjnych i rehabilitacyjnych, powinien przyjmować zalecane leki i stopniowo wdrażać się do wykonywania czynności życia codziennego. Wskazane są okresowe kontrole medyczne, ćwiczenia i rehabilitacja, korzystne jest leczenie sanatoryjne.
Po endoprotezoplastyce stawu kolanowego należy: dbać o masę ciała (nadwaga znacznie zwiększa ryzyko obluzowania protezy!), unikać noszenia dużych ciężarów i sytuacji zagrażających uderzeniami czy upadkami. Niewskazane jest klękanie, kucanie, przysiady, forsowne zginanie i przeciążanie kolana. Pozostałe czynności życia codziennego są dozwolone i możliwe jest prowadzenie aktywności fizycznej w umiarkowanym zakresie.